Cây Thuốc Cây ngọt nghẹo Tại HCM?

Tên khác

Tên thường gọi: Còn gọi là Nghẽo nghọt, Roi, Cỏ cú nhú nhoái, Vinh quang rực rỡ, Phan ma ha, Vả sleng đông đang.

Tên khoa học :  Gloriosa superba L.

Họ khoa học :  Thuộc họ Hành tỏi Liliaceae .

Cây ngọt nghẹo

(Mô tả, hình ảnh cây ngọt nghẽo, phân bố, thu hái, chế biến, thành phần hóa học, tác dụng dược lý)

Mô tả:

Cây ngọt nghẹo là một cây thuốc quý, cây ngọt nghẹo là một loại cây sống lâu do thân rễ gồm một chuỗi củ mẫm, hình cung, từ những nơi nhô lên được trồng các thân cao tới 3-6m, nhẵn mềm, phía đỉnh có cạnh. Lá được trồng so le, hay đối, đôi khi mọc lên vòng, Từ chối cuống hay cuống ngắn, phiến lá hình mác tận cùng bằng một tua cuộn lại hình xoắn ốc, toàn bộ dài 7-12cm, rộng 2-3cm, gân dọc rất xít nhau. Hoa mọc đơn độc hoặc gần nhau thành ngù đổi trả ở đầu cành, hoa to rất đẹp, cuống dài 10-15cm, dáng đặc biệt, cánh hoa vàng đỏ đẹp ở 2/3 trên, phía dưới màu vàng tươi. Quả nang hình chùy dài 5-6cm chứa nhiều hạt khi chín có màu đỏ tươi.

Phân bố:

Cây mọc ở Ấn Độ, Miến Điện, Malaysia, Phi châu, Thái Lan, Indonesia.

Được phát giác ở nhiều miền Nam nước ta ở nơi có nhiều ánh sáng: Huế, Đà Nẵng, Phan Thiết, Phan Rang, Nha Trang, Quảng Trị.

Tận miền Bắc cho đến nay chúng ta chưa thấy. Năm 1967, chúng tôi đã xin được giống  (hạt và thân rễ) từ Liên Xô cũ về để trồng thí nghiệm và đã theo dõi trong khoảng thời gian từ tháng 8/1967 tới 5/1976 (Đỗ Tất Lợi). Hàng năm cây mọc tốt, năm 1968 bắt đầu ra hoa và kết quả bình thường.

Bộ phận dùng:

Thân rễ, lá.

Thân rễ gồm 2 củ dính nhau thành hình thước thợ, một củ nhỏ hơn, thân rễ thường dài 15 – 20cm, đường kính 2  – 2,5cm. Khi tươi củ mẫm, ngọt, trên mặt phủ một lớp vỏ màu nâu nhạt, dưới lớp vỏ là một lớp màu vàng nhạt như sáp, điểm những đốm màu vàng sẫm. Phía trong màu trắng gồm những tế bào chứa tinh bột. Dịch thân rễ nhầy, hơi đắng, trong những thân rễ lâu năm tinh bột ít đi. Sấy khô trông dáng tinh bột, nhưng sau khi đồ rồi mới phơi thì vết bẻ trong cứng.

Thành phần hoá học:

Thân rễ chứa alcaloid colchicin (0,3%), gloriosin, acid tannic, tinh bột, đường khử. Trong lá có colchicin, dimethylcolchicin, N formyldeacetylcolchicin và lumicolchicin và hai alcaloid khác có liên quan.

Tác dụng dược lý:

Thân rễ rất độc, có tác dụng xổ, lợi mật, trừ giun. Nó có tính kích thích bao tử ruột nên có thể gây nôn và xổ, nước chiết củ có tính kháng khuẩn đối với Staphylococcus aureus.

Tác dụng giảm sinh tinh trùng: Cao khô chiết cồn rễ củ cây ngọt nghẽo thử trên chuột nhắt gerbil (loại chuột có 2 chân sau dài), cứ cách ngày lại dùng 3 mg tiêm vào màng bụng trong 11 ngày. Kết quả là sự sinh tinh dịch giảm hẳn, biểu thị bằng các ống sinh tinh co ngắn lại, các tế bào Leydig là những tế bào tiết androgen có rải rác trong tinh hoàn, giảm đi so với lô đối chứng.

Tác dụng gây sẩy thai: Lấy một quãng rễ củ khoảng 1 cm, nghiền thành bột nhão, trộn với một nửa thìa cà phê bột hồ tiêu rồi uống với sữa. Tác dụng gây sẩy thai biểu hiện rõ đến 4 tháng tuổi thai (cần nghiên cứu chính xác hơn).

Tác dụng độc với cá: Cho một ít bột rễ củ ngọt nghẽo vào chậu nuôi cá, cá chết rất nhanh.

Tác dụng kháng khuẩn: Dịch chiết từ rễ củ ngọt nghẽo có tác dụng khắc chế sự phát triển của Staphylococcus aureus.

Tác dụng trên hồi tràng chuột lang cô lập: Dịch chiết toàn cây ngọt nghẽo có công năng làm tăng co bóp hổi tràng khá mạnh.

Tác dụng hạ thân nhiệt: Cao khô dịch chiết cồn của toàn cây ngọt nghẽo với liều 30mg/kg có công năng hạ thân nhiệt ở chuột nhắt trắng.

Tác dụng tăng thời gian ngủ do pentobarbiton: Cao khô với liều như trên làm tăng thời gian ngủ do tiêm tĩnh mạch 45mg/kg pentobarbiton so với lô đối chứng ko dùng thuốc.

Độc tính cấp: Chiết toàn cây ngọt nghẽo bằng cồn 50°, sau đó cô dưới áp suất giảm để được cao khô. Tiêm phúc mạc cho chuột nhắt trắng thấy LDJ0 = 125mg/kg. Điều đó chứng tỏ cao ngọt nghẽo có độc tính khá cao.

Vị thuốc ngọt nghẹo

(Tính vị, quy kinh, công dụng, liều dùng)

Tính vị:

Rễ củ ngọt nghẽo có vị rất dắng, rất độc.

Tác dụng:

Có tác dụng lợi mật, trừ giun, kích thích dạ dày ruột nên gây xổ.

Công dụng:

Như trên đã nói chúng tôi chưa thấy nhân dân ta dùng cây này làm thuốc. Sở dĩ giới thiệu ở đây là vì đây là một nguồn conchixin có thể dễ trồng và dễ kiếm ở nước ta, thay cho việc trồng cây Colchicum autumnale (tỏi độc) vừa khó uống, vừa hiệu suất thấp.

Theo Chopra và Badhwar (1940 Ind J. Agric Svi., 1041) tại Ấn Độ thân rễ thường được dùng để tự tử hoặc để gây sảy thai dịch chiết từ lá dùng diệt chấy.

Cũng theo tài liệu Ấn Độ, người ta dùng thân rễ tươi giã nát đắp lên phía trên mu âm hộ để giúp cho dễ đẻ, hoặc để cho nhau chóng ra. Có khi người ta chỉ đắp lên trên gan bàn tay, bàn chân cũng có kết quả.

Ứng dụng lâm sàng của cây Ngọt nghẽo

Để thúc đẻ gây sẩy thai khiến cho rau thai chóng ra:

Rễ củ ngọt nghẽo tán bột, chế thành bột nhão, đắp vào vùng rốn phía trên xương mu âm hộ, hoặc hai lòng bàn tay bàn chân để thúc đẻ hoặc gây sẩy thai. Trường hợp sót rau, đắp bột nhão rễ củ vào lòng bàn tay hoặc gan bàn chân, kết hợp uống bột hạt cây đen (nigella) với hạt tiêu và rượu vang.

Phòng Ngừa lậu:

Rễ củ, nghiền thành bột và rửa nhiều lần, phơi khô được bột trắng. Liều dùng: 0,75g trộn với mật ong.

Tẩy giun cho gia súc, trâu bò:

Bột rễ củ cho uống với liều 0,3 – 0,6g. Liều lớn hơn dễ gây ngộ độc.

Hỗ trợ rắn cắn, bọ cạp, côn trùng đốt, trĩ, bệnh ngoài da do ký sinh trùng, hùi:

Dùng bột nhão rễ củ, trộn với nước, đắp để giảm đau: Có thể chế biến để uống Hạn Chế rắn hổ mang cắn như sau: rễ củ ngọt nghẽo thái thành lát mỏng, ngâm trong sữa có muối và bơ rồi phơi trong 5 ngày (ngày phơi, đêm ngâm) để làm giảm độc tính, sau đó phơi đến khô. Khi bị rắn hổ mang cắn, ăn 1 – 2 miếng. Liều uống cho người lớn Đem Trả được quá 0,5g rễ củ khô một ngày. Nếu hàm lượng colchicin là 0,2% thì với liều lmg colchicin, chưa kể các alcaloid khác như gloriosin và superbin, đã dễ bị ngộ độc..

Tham khảo

Rễ củ và lá ngọt nghẽo rất độc, người không có hiểu biết Trả được dùng, nhất là dưới dạng uống. Đã có trường hợp ngộ độc chết người do tự tử hoặc ăn nhầm củ ngọt nghẽo tươi thái mỏng, vì lát cắt này rất giống miếng gừng tươi. Triệu chứng ngộ độc này là đau bụng, nôn, mửa, da tê bại, tím tái, đi ngoài ra máu, mất hoa, mạch nhanh, khó thở, co giật, thân nhiệt hạ, mất tri giác rồi chết.

Bài viết Cây Thuốc Cây ngọt nghẹo Tại HCM? được tổng hợp và biên tập bởi: Thảo Dược Tấn Phát Hcm. Mọi ý kiến đóng góp và phản hồi vui lòng gửi Liên Hệ cho Tấn Phát Co.,ltd. Xin cảm ơn.