Cây sa nhân là gì? Quả sa nhân có mấy loại?

Sa nhân là một trong những vị thuốc hỗ trợ điều trị các bệnh về tiêu hóa như là khó tiểu, đầy bụng, tả lỵ,…. Nhưng loại dược liệu này chưa được nhiều người biết đến nhiều. Bài viết sau đây giúp cho bạn biết thêm nhiều thông tin về cây sa nhân nhé.

Cây sa nhân là gì?

• Sa nhân hay có tên gọi khác: súc ma mật, mè trẻ bà, mắc nồng, cỏ nảnh.
• Tên khoa học: Amomum vilosum Lour và Amomum longiligulare T.L. Wu
• Họ: Gừng ( Zingiberaceae )

Đăc điểm

• Cây sa nhân là loại thực vật thân thảo, cao khoảng từ 2m – 3m. Lá mọc sole thành 2 dãy, phiến thon, hình mác, gốc hình nêm, đầu nhọn, mép nguyên, 2 mặt lá nhẵn, mặt trên thì bóng và không có lông. Lưỡi bẹ dài, mỏng, đầu nhọn, không có lông ( đây là đặc điểm quan trọng nhất để phân biệt với các loại sa nhân khác, chỉ có lưỡi bẹ ngắn dưới 1cm )
• Hoa mọc thành cụm từ gốc hay thân rễ, số lượng hoa ít chỉ khoảng từ 5 – 7 bông mỗi cây. Hoa có màu trắng, mỗi hoa có 2 lá bắc nhỏ, lá bắc có dạng hình bầu dục màu nâu hoặc là có dạng ống. Mặt ngoài có lông thưa.
• Quả có dạng nang hình trứng hoặc hình cầu, có gai nhỏ, chia thành 3 ô, quả có màu tím nâu hoặc là tím hồng, gần chín thì chuyển sang màu tím đen. Bên trong quả có hạt, hình đa diện và có màu đen.
• Thân rễ dạng mảnh, mọc bò lan trên mặt đất.

Phân bố

• Cây sa nhân được tìm thấy nhiều ở Thái Lan, Lào, Ấn Độ, Campuchia. Ở Việt Nam thì cây được trồng nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc và ở miền Trung.

Thu hái và chế biến

• Dược liệu sa nhân ở Việt Nam thì thường được chủ yếu khai thác từ các loại sa nhân mọc tự nhiên. Ngoài sử dụng làm thuốc thì còn sử dụng để xuất khẩu với giá trị kinh tế cao.
• Bộ phận được dùng làm thuốc là phần quả. Quả sau khi được thu hái thì đem đi phơi hoặc sấy khô. Để cho ra loại quả chất lượng thì nhiệt độ phơi hoặc sấy thường là từ 40 – 50 độ C. Cây thường được thu hoạch vài tháng 7 – tháng 8.
• Thời điểm thu hoạch tố nhất là khi vỏ quả có màu tím đen nhưng còn rắn. Hạt đã tách ra thì có màu vàng có chấm đên hoặc nâu, vị chua, cay nồng. Đây là sa nhân hạt cau. Lúc bạn thu hoạch muộn thì hạt dễ bị xốp và có vị cay nồng đặc trưng sẽ biến mất. Dược liệu này chứa ít tinh dầu, dễ bị mốc, mọt, khó bảo quản.

Quả sa nhân có mấy loại ?

Ở Việt Nam chúng ta thì quả sa nhân được phân thành 16 loại khác nhau nhưng có 3 loại phổ biến nhất vì cho chất lượng và năng suất cao. Gồm có:

• Sa nhân đỏ ( Amomum villosum ): loại này hoa có màu 2 vạch vàng và đỏ. Quả có màu đỏ hoặc màu xanh lục, có dạng hình cầu. Thời điểm cây chín là vào tháng 7 – tháng 8 hàng năm, bên trong có các u nhỏ nằm trong hạt.
• Sa nhân tím ( Amomum longiligulare ): loại này có hoa màu trắng, mép có màu vàng, đan xen vạch đỏ tím. Quả có nhuộm màu tím nhưng lẫn các đốm trắng như là mốc, quả có dạng hình cầy, có gân ngoài quả.
• Sa nhân xanh ( Amomum xanthioides ): hoa của loại này có màu trắng và được điểm xuyến bởi các đốm tím. Quả thì có màu xanh lục, hình trứng và có các gai dầu. Bề mặt hạt có u lồi.

Thành phần hóa học của sa nhân

• Thành phần chính trong quả sa nhân là tinh dầu – đây lá thành phần chính để tạo nên những công dụng trị bệnh. Trong tinh dầu có chứa các chất như là: α-pinen, β-pinen, bornyl acetat, borneol, camphor Iimonen, myrcen,….
• Theo Quy định của Dược Điển Việt Nam thì sa nhân tím được coi là đạt tiêu chuẩn sử dụng là phải có hàm lượng tinh dầu trong hạt trên 1.5% so với trọng lượng khô tuyệt đối.
• Ngoài ra thì chiết xuất của sa nhân tím với 3 hợp chất 6α-hydroxy-7-epi-α-cyperon, sesquiterpen nootkaton, 7-epi-α-cyperon; cùng với 2 hợp chất steroid gồm: sitostenon và 6β-hydroxystigmast-4-en-3-on.